Alles over het verwijderen van verstandskiezen

De verstandskiezen zijn de derde grote kiezen achter in de mond, maar de naamgeving heeft echter niets te maken met de ‘verre stand’. De verstandskies breekt over het algemeen door na de pubertijd, de periode dat ook het ‘verstand’ zou moeten komen. In het Engels wordt deze kies daarom ook wel wisdom tooth genoemd. De Duitse benaming is weißheitszahn en onze zuiderburen praten over het wijsdomtandekke. Maar hoewel er in de mond ruimte is voor tweeëndertig tanden en kiezen, kunnen verstandskiezen niet bij iedereen (gemakkelijk) doorkomen. De mens heeft tegenwoordig minder brede kaken dan vroeger, waardoor er bij sommigen minder ruimte in de mond is voor het doorbreken van de verstandskiezen. Wanneer er weinig ruimte is voor deze kiezen, kan er pijn ontstaan. Maar dat wil nog niet zeggen dat verstandskiezen direct worden getrokken.

Verstandskiezen breken gemiddeld door tussen het achttiende en vierentwintigste levensjaar, maar dit kan per persoon zeer verschillend zijn. Het komt regelmatig voor dat verstandskiezen niet of niet volledig doorbreken. Dit kan een aantal redenen hebben:

• Weinig ruimte;
• Obstructie door een andere kies;
• Abnormale doorbraakrichting (ook wel impactie genoemd);
• Het niet doorbreken van de verstandskies ondanks dat er ogenschijnlijk geen belemmering is (ook wel retentie genoemd).

Deze redenen hebben betrekking op zowel de verstandskiezen in de bovenkaak als de onderkaak. Over het algemeen zal de verstandskies in de onderkaak moeizamer doorbreken, en kan daarbij ook meer klachten geven.

Op de afbeelding hiernaast kan de kies niet volledig doorbreken doordat de tweede kies in de weg zit (impactie). Op langere termijn zou er schade kunnen ontstaan aan de tweede kies o.a. doordat de ruimte tussen deze kiezen niet schoon te houden is.

Er wordt vaak gezegd dat het noodzakelijk is om verstandskiezen te verwijderen, omdat anders de ondertanden scheef kunnen gaan staan. Echter is uit wetenschappelijk onderzoek gebleken dat dit niet klopt: hoewel het scheef gaan staan van de ondertanden veel voorkomt bij (jong)volwassen, zijn de verstandskiezen daar niet de oorzaak van. Wat wel een veel voorkomende reden is om verstandskiezen te verwijderen, is wanneer er een ontsteking ontstaat. Zoals hierboven al gezegd, liggen verstandskiezen ver achter in de mond en breken ze vaak scheef en/of gedeeltelijk door. Op deze manier is het lastig om ze goed schoon te houden, waardoor een chronische ontsteking van de omliggende weefsels kan ontstaan. Wanneer een verstandskies gedeeltelijk is doorgebroken, ligt er nog tandvlees over de verstandskies heen (als een soort lapje). Dit wordt operculum genoemd. Dit gedeelte van het tandvlees raakt gemakkelijk ontstoken en zal pijnklachten veroorzaken: een dik gezicht of een abces is hierbij niet uitgesloten. Deze ontsteking wordt pericoronitis genoemd.

Deze chronische pericoronitis is een veel voorkomende reden waarom onderverstandskiezen worden verwijderd. Om de klachten (tot aan de extractie) te verminderen, kan ook de verstandskies en het lapje tandvlees schoongehouden worden door deze met een plastic spuitje (bijvoorbeeld monoject) regelmatig uit te spuiten.

Mocht de ontsteking verergeren doordat de verstandskies in de bovenkaak op het lapje tandvlees bijt (pseudo-pericoronitis), kan de verwijdering van de bovenverstandskies door de tandarts ook snel verlichting geven. Vervolgens kan de verstandskies in de onderkaak bij de kaakchirurg worden verwijderd.

Andere veel voorkomende indicaties waarom verstandskiezen worden verwijderd zetten we hieronder op een rijtje, al dan niet gedeeltelijk al besproken.

• Niet geheel doorbreken of scheef doorbreken van de verstandskies, waardoor de kiezen niet goed schoongehouden kunnen worden, niet meer goed dichtgebeten kan worden, of op de wang wordt gebeten.
• Tandbederf; welke door de moeilijkheidsgraad of ligging of functie van de verstandskies niet zinvol/ mogelijk is om te vullen.
• Tandvlees ontsteking (parodontitis) met botverlies rondom de verstandskies.
• Voorkomen van (verdere) beschadiging van de kies ervoor, doordat de verstandskies er tegenaan duwt (resorptie), of door bijvoorbeeld de aanwezigheid van tandbederf en/of tandvleesontsteking.
• Voorkomen van het ontstaan van een cyste of zelfs tumor, hoewel de kans hierop gelukkig klein is.

Verstandskiezen hoeven niet altijd verwijderd te worden. Wanneer er voldoende ruimte is in de mond en de kiezen op een goede en rechte manier doorkomen, zullen zij niet voor problemen zorgen en kunnen ze goed worden schoongehouden. Als verstandskiezen wel verwijderd moeten worden, dan wordt vaak gewacht tot de verstandskiezen door het tandvlees heen zijn gebroken. Hierdoor heeft de tandarts of de kaakchirurg meer zicht op de situatie, ligt de kies minder diep in het bot en hoeft er minder gesneden te worden om deze te verwijderen. De wond en de napijn zullen dan minder groot zijn.

Maar geven verstandskiezen klachten en is er te weinig ruimte, dan wordt per situatie gekeken wanneer de verstandskiezen verwijderd kunnen worden. Vooralsnog worden verstandskiezen in alle andere gevallen in een eerder stadium preventief verwijderd. Er wordt dan een afweging gemaakt tussen mogelijk toekomstige klachten als ze niet verwijderd worden en de klachten die kunnen ontstaan door het verwijderen.

In elke individuele situatie zal de tandarts een afweging maken, dit gebeurt in samenspraak met de patiënt, waarbij de voordelen, de mogelijke nadelen en complicaties worden besproken. Aan de hand van een röntgenfoto zal de tandarts besluiten om zelf de kies te trekken of de patiënt door te verwijzen naar een kaakchirurg.

Tevens is een belangrijke factor voor de besluitvorming de leeftijd van de patiënt. Het verwijderen van verstandskiezen is geen lichte ingreep. Bij voorkeur wordt dit gedaan bij jongvolwassenen. Het lichamelijk herstel zal dan beter zijn; voor een goed herstel van het kaakbot is het zelfs zeer belangrijk dat de operatie voor het vijfentwintigste levensjaar wordt uitgevoerd. Bespreek daarom met je tandarts de situatie en prognose van je verstandskiezen. Je hebt namelijk een verwijsbrief van je tandarts nodig om een afspraak te maken bij een van onze kaakchirurgen.

De behandeling gebeurt meestal onder plaatselijke verdoving. Deze verdoving is hetzelfde als bij de tandarts. Als de verdoving is ingewerkt, zal de kaakchirurg het betreffende gebitselement verwijderen. Door de verdoving doet de behandeling zelf geen pijn. Soms is het nodig het tandvlees opzij te schuiven om met een boortje wat ruimte te maken in het kaakbot om het gebitselement in stukjes te verdelen. In onderstaande afbeelding geven wij een stappenplan van het operatief verwijderen van verstandskiezen in de onderkaak.

De hechtingen lossen na ongeveer 10-14 dagen vanzelf op. Na de behandeling heb je nog een aantal uur een verdoofd gevoel in de mond. Dit gevoel zal vanzelf weer verdwijnen als de verdoving is uitgewerkt. Wanneer de verdoving is uitgewerkt, kunnen een paracetamol of ibuprofen uitkomst bieden tegen de pijn. 

In de onderkaak
De gevoelszenuw van de onderlip/kin loopt door de onderkaak heen, soms dicht in de buurt van de wortels van de kiezen. De kans dat deze zenuw beschadigd raakt tijdens de ingreep is klein. Bij beschadiging van de zenuw kan een patiënt (soms blijvend) een doof gevoel in een gedeelte van de onderlip en/of kin overhouden. Om het risico goed te kunnen inschatten wordt voorafgaand aan de ingreep een röntgenfoto gemaakt. Als de kaakchirurg het risico heeft ingeschat, word je hierover ingelicht.

In de bovenkaak
Na het verwijderen van een kies in de bovenkaak kan er een open verbinding ontstaan tussen de mondholte en de neusbijholte. Dit kan gebeuren wanneer de wortels van de kies in de neusbijholte uitsteken of als het kaakbot op die plek heel dun is. De kaakchirurg zal deze verbinding dan sluiten. Vervolgens is het belangrijk om 14 dagen niet te snuiten of te blazen. De neus mag wel worden opgehaald.

Beschadiging kies/vulling
Ondanks een zorgvuldige procedure is beschadiging van een naastgelegen kies/vulling in sommige gevallen nauwelijks te vermijden. De tandarts kan een eventuele schade herstellen.

Tot de verdoving volledig is uitgewerkt mag er geen warm eten of drinken genuttigd worden. Ook roken en het nuttigen van alcohol wordt zeer afgeraden. Daarnaast is het belangrijk om de bloedprop die zich vormt op de wond met rust te laten. Deze bloedprop beschermt het onderliggende bot. Daarnaast is gebitsreiniging belangrijk. Tot zes uur na de behandeling mag het gebit niet gereinigd worden. Na die tijd mag het gebit weer gewoon gepoetst worden, wees voorzichtig in de buurt van de wond. De omgeving van de wond kan worden schoongehouden met een antibacterieel mondspoelmiddel.

Zoals eerder al gezegd is de operatieve verwijdering van verstandskiezen geen lichte ingreep. Na de behandeling kunnen er een aantal complicaties optreden:

• Napijn, over het algemeen enige dagen en bij uitzondering enkele weken;
• Een nabloeding;
• Een pijnlijke wond welke enige weken nodig kan hebben om te genezen (alveolitis/ verstoorde wondgenezing);
• Zwelling en/of beurse plekken, in uitzonderlijke situaties ook een abces;
• Beperking van de mondopening (trismus);
• (Tijdelijk) verdoofde lip/kin of tong door kneuzing van een zenuw.

Gelukkig zijn de meeste complicaties vrij zeldzaam. Aanvullende informatie over zorg na behandeling is te lezen in de folder over het verwijderen van een gebitselement.